Vỏ của vi khuẩn (Capsul)
Vỏ của vi khuẩn hay là một lớp nhầy lỏng lẻo, sền sệt, không rõ rệt bao quanh vi khuẩn. Người ta quan sát nó bằng phương pháp nhuộm mực nho. vỏ là vùng sáng chống lại nền tối, khuẩn lạc của những vi khuẩn có vỏ thường nhầy, ướt và sáng. Chỉ một số vi khuẩn và trong những điều kiện nhất định vỏ mới hình thành.
Bản chất hóa học của vỏ: vỏ của các vi khuẩn khác nhau có thành phần hóa học không giống nhau, vỏ của nhiều vi khuẩn là polysaccharid, như vỏ của E. coli, Klebsiella, phế cầu… Nhưng vỏ của một số vi khuẩn khác là polypeptid như vi khuẩn dịch hạch, trực khuẩn than, do một vài acid amin tạo nên. Những acid amin này thường là dạng D, dạng ít gặp trong tự nhiên.
Chức năng: vỏ vi khuẩn đóng vai trò bảo vệ cho một loại vi khuẩn dưới những điều kiện nhất định. Chúng có tác dụng chống thực bào.
Lông (llagella)
- Cấu trúc và vị trí: lông là những sợi protein dài và xoắn tạo thành từ các acid amin dạng D. Nó làcơ quan vận động và không phải có ở mọiloại vi khuẩn.
Vị trí lông của các vikhuẩncó những khác nhau: một số chỉ có lông ở một đầu (phẩy khuẩn tả), nhiều vi khuẩn lại có lông quanh thân (Salmonella, E. coli), một vài vi khuẩn lại có một chùm lông ở đầu (trực khuẩn Whitmore).
- Cơ chế của sự chuyển động: lông là cơ quan di động; mất lông vi khuẩn không di động được. Nuôi trong môi trường thích hợp, lông hình thành và vi khuẩn lại di động. Lông quay quanh trục dài của nó giúp cho vi khuẩn di động.
Vi khuẩn vận động đến nơi có lợi và đi xa nơi bất lợi cho nó. Nhưng do cơ chế nào thì hiện nay người ta chưa rõ. Có thể các phân tử tiếp nhận (receptor) trên màng sinh chất đã đóng vai trò này.
Pili
Pili cũng là cơ quan phụ của vi khuẩn như lông. Nó có thể mất đi mà không ảnh hưởng tồi sự tồn tại của vi khuẩn. Pili có ở nhiều vi khuẩn Gram âm nhưng đến nay người ta mới biết có ở một số loại vi khuẩn Gram dương.
Cấu trúc: Pili CÓ cấu trúc như lông nhưng ngắn và mỏng hơn.
Chức năng: dựa vào chức năng, người ta chia pili làm 2 loại:
- Pili giới tính hay pili F (fertility) chỉ có ở các vi khuẩn đực, dùng để vận chuyển chất liệu di truyền sang vi khuẩn cái. Mỗi vi khuẩn đực chỉ có một pili này.
- Pili chung: là những pili dùng để bám. Vị thế người ta còn gọi pili là cơ quan để bám của vi khuẩn. Mỗi tế bào vi khuẩn có thể có tối hàng trăm pili này.
